‘Leve Amsterdam’, ‘Nederland vrij!’: unieke aanwinsten over de Februaristaking in het Verzetsmuseum

Rondom de jaarlijkse herdenking van de Februaristaking op 25 februari presenteert het Verzetsmuseum van 23 februari t/m 23 maart 2023 een aantal recente aanwinsten die onbekende aspecten van de staking belichten.

Effecten tot in Noord-Brabant
Bijzonder is een poster met de bekendmaking dat de Wehrmacht vanwege de onrust op 26 februari 1941 het gezag in Noord-Holland heeft overgenomen. Daarop zijn kleine oranje papiertjes geplakt met ‘Leve Amsterdam’ en ‘Nederland vrij!’. De poster komt niet uit Amsterdam of Noord-Holland, maar uit Breda. Ook daar werden de dreigende posters opgehangen om verspreiding van de onlusten te voorkomen. De strookjes waren volgens de politie van Breda het werk van lokale communisten. De poster bewijst dat de staking ook in Brabant effect had.

Stakingsverslag voor de regering in Londen
Een tweede zeer opmerkelijke aanwinst is een handgeschreven brief, onlangs aangetroffen in een boek op een rommelmarkt, met een gedetailleerd verslag van de Februaristaking in Amsterdam. ‘De volkswoede steeg ten top’, schrijft de auteur met de nepnaam ‘Tijl Uilenspiegel’, nadat hij heeft beschreven hoe de Duitsers jonge Joodse mannen ‘bij vrachtwagens vol’ wegvoerden. ‘Op dinsdag 25.2.41 brak spontaan de algemene werkstaking uit, die absoluut algemeen was, behoudens de vitale bedrijven als gas, waterleiding en elektriciteit. N.S.F., Fokker, Scheepsbouw, Werkspoor, tram, Bijenkorf, banken, gemeentebedrijven lagen stil.’ De brief is geadresseerd aan het Nederlandse consulaat in Lissabon, in het neutrale Portugal om zo de regering in ballingschap in Londen te bereiken. Afzender: ‘G.E. Fin. Geert’ [Gefingeerd]. De brief is nooit in Londen aangekomen en volgens een stempel op de enveloppe door de Duitse censuur in Berlijn ‘Zurück an Absender’ gestuurd: een niet bestaand adres.

Zelfportret en afscheidsbrief van één van de achttien doden
Op 4 maart 1941 werden drie Februaristakers met 15 andere verzetsmensen op de Waalsdorpervlakte doodgeschoten. Jan Campert schreef over hen het beroemde verzetsgedicht: Het lied der achttien dooden. Eén van die doden was de communist en kunstenaar Eduard Hellendoorn (1912-1941), die bij de poort van metaalbedrijven in Amsterdam-Noord had opgeroepen tot staken. Het museum verwierf recent enkele indringende zelfportretten van hem en zijn afscheidsbrief. ’Treur er niet om angst hebben wij niet’, schrijft Hellendoorn kort voor zijn terechtstelling aan zijn moeder. ‘Ik heb als mensch geleefd met idealen en heb voor anderen ook gedaan wat ik kon’.

Verzetsmuseum, aanwinsten Februaristaking, 23 februari t/m 23 maart 2023, Plantage Kerklaan 61